Intern Bunkernummer
La M 16
Lokatie
Lapscheure
Toegankelijkheid
Volledig vrij maar enkel bezoekbaar met toelating van de eigenaar
Aantal kamers
2 toegangen, open gang en bunkerkamer
Type bunker
Manschappenverblijf
Routebeschrijving om deze bunker te vinden:
  • Deze structuur bevindt zich op de rand van het stuk dat heden nog bekend staat als Fort Sint Donaas op Lapscheure. Dit is ook heden het enige stukje Lapscheure aan de noordkant van de Damse Vaart.
  • Dit was in origine een Spaans fort tegen het nog altijd duidelijk als gebastioneerde stad herkenbare Sluis.
  • Door het aanleggen van de Damse vaart werd heel veel van het originele Spaanse fort gesloopt zodat er heden eigenlijk nog weinig echt herkenbare restanten van te zien zijn buiten hier en daar nog wat aanwezige dijken.
  • Dezelfde locatie werd ook door de Duitsers tijdens de Duitse bezetting WOI mee opgenomen als een versterkt punt binnen de bunkerlijn de Hollandstellung, gekend als Stützpunkt Dora. Het stuk hiervoor gebruikt is heden nog gelegen tussen de Damse Vaart en de Cantelmolinie en nu grotendeels een kreken en overstromingsgebied.
  • De terreinen aan de noordkant van Stützpunkt Dora zijn natuurgebied en bevatten ook heden nog 2 bunkers op grondgebied Westkapelle, namelijk Wk M 01 en Wk M 02.
  • Het terrein effectief gekend als Stützpunkt Dora is een volledig afgesloten domein en niet vrij te bezoeken zonder toelating van de eigenaars.
  • Deze bunker kan je normaal zien liggen vanaf de trekweg naast de Damse vaart, vrij kort achter de omheining.
Oude Bunkerkaarten en nummeringen van toepassing voor deze bunker
  • Omdat er van de structuren van de Hollandstellung niet echt een eenduidige nummering bestaat, is het natuurlijk vervelend dat deze die er mogelijks al van bestaan op de duur allen door elkaar worden gebruikt en we op de duur het bos door de bomen van nummeringen niet meer zien staan. Dit zijn alvast de nummeringen die ik ken van deze bunkers:

Kaart: de Hollandstellung - Sector Marinegedeelte

De moeilijkheid bij deze kaart, is dat ze niet altijd nummert per structuur maar soms per cluster van structuren. Dit vermoeilijkt natuurlijk het weten of men alle structuren wel degelijk heeft gevonden.

(Kaart: Collectie Alain Van Geeteruyen)

Het Stützpunkt Dora is er zeker niet per structuur op aangegeven. (3++) is de manschappenstructuur Wk M 01. (2++) is een gelijkaardige manschappenbunker Wk M 02. De daaronder aangeduide structuren (1++) en allicht ook het onder de Damse Vaart getekende vakje zonder nummer (++) zullen punten zijn behorende bij dit steunpunt. In praktijk liggen er echter geen structuren aan de overzijde van het kanaal behorende bij de Hollandstellung op die locatie. De nog zuidelijkere structuur (21++) is de structuur La M 08.

Kaart: Fort Sint Donaas zoals geschets door een Belgische prospectie in 1919, van Duitse kant Stützpunkt Dora genoemd.

Hierbij een sluitende duidelijke schets van het geheel dat Stützpunkt Dora ooit was. De schets hierboven toont het steunpunt aan zijn oostkant met in totaal reeds 6 structuren. Van noord naar zuid, op de schets van links naar rechts, zie je een kleine observatiebunker (La M 25), een grotere manschappenbunker (La M 15), 3 kleinere manschappenbunkers-verschansingen (La M 14 - 13 en 12) en nog een grotere manschappenbunker aansluitend bij de Damse Vaart (La M 11).

Rechts zie je dan het iets meer westelijke gedeelte met als herkenbare schakel de meer achteruit op de voorlijn gelegen manschappenbunker (La M 16 = deze structuur) tegen de omheining met de Damse Vaart. Op de schets meer naar boven zie je dan een zo goed als niet meer bestaande Manschappenbunker (La M 17). Nog minder opvallend meer naar links op dezelfde hoogte, nog een kleine mogelijks nog bestaande maar heden vermiste kleine manschappenbunker-verschansing (La M 26).

(Originele schetsen: Collectie P. Nowak)

Huidig kadastraal perceelnummer waar de bunker bijhoort en werd gebouwd:
  • Gemeente Lapscheure, Sectie A, kadastraal perceel 379 (gedeeltelijk).
  • Geen enkele structuur op Lapscheure kreeg een specifiek apart kadastraal perceelnummer.

Kadasterschets en luchtfoto.

Op deze kadasterschets anno 2025 zie je het volledig stuk omschreven als Stützpunkt Dora op het oude gedeelte van Fort Sint Donaas tussen de Damse Vaart en het verlengde van de Cantelmolinie. Het bestaat uit 2 verschillende kadastrale percelen, namelijk A378 en A379.

De kadasterschets kent sowieso maar 2 bunkers op het terrein aangeduid met 2 witte structuren. Dit zijn meest zuidelijk La M 16 (deze fiche) en meer oostelijk La M 15.

De vermiste manschappenbunker La M 17 moet ooit ongeveer gelegen hebben tussen de 2 in het wit aangeduide structuren. Hij is zo goed als zeker niet meer bestaande of zou nog volledig in de ondergrond moeten steken.
Meer details over de originele eigenaars en de aktes behorende bij deze bunker:
  • De originele eigenaars van locaties waar Duitse bunkers werden gebouwd, werden niet zoals bij de bouw van Belgische bunkers in het interbellum onteigend. Zij hadden gewoon pech en de Duitse bezetter eigende zich de grond toe en bouwde er op wat hij er wilde opzetten. Men had daar als burger weinig over te klagen en kreeg dus op die manier een In veel gevallen giftig Duits cadeau.
  • Na de oorlog werden deze bunkers dan ook automatisch opnieuw eigendom van wie er origineel eigenaar van was voor de opeising gezien zij daar nooit voor onteigend waren.
  • Zeer zelden zijn daar na de oorlog van Belgische kant schadevergoedingen voor betaald omdat de aanwezigheid van de structuren soms wel meer dan storend was voor de originele eigenaars of omdat de structuren interessant waren om over te nemen als Belgische bunkers naar de toekomst toe (is zelden gebeurd voor alle duidelijkheid)
  • Het stond de eigenaars dan ook, zeker in de beginperiode na WOI, vrij daar mee te doen wat hij wou, al was afbreken zelden een optie omdat daar zeker op die momenten de middelen niet toe bestonden.
  • Het huidige afgesloten domein maakt deel uit van gronden die bij de vroegere steenbakkerij-ontginningen hoorden van de Firma De Fonseca. Deze hadden daar tot in de jaren '70 van de voorgaande eeuw een klei-ontginning gekoppeld aan een bijhorende steenbakkerij. Deze activiteiten zijn heden lang gestopt maar de terreinen blijven nog altijd vrij verwaarloosd achter. Allicht evolueren ze op termijn wel als natuurgebied, hopelijk met respect voor het nog bijhorende aanwezige militaire erfgoed. Het is en blijft een zeer moelijk toegankelijk gebied.
  • In elk geval is het domein heden niet vrij toegankelijk zonder toelating van de eigenaars.

Luchtfoto 1971 www.geopunt.be van het ganse Stützpunkt Dora

Oude luchtfoto uit 1971 van de zone van Fort Sint Donaas waar Stützpunkt Dora te zoeken was.

De resolutie van de foto is sowieso klein om hier vlot de bunkers op te zien. Zeker de kleine manschappenbunkers-verschansingen zijn hier zelden op te bespeuren.

De bunker La M 16 is allicht een van de weinige structuren die er wel degelijk op te zien is, vrij centraal op de foto noordelijk van de trekweg langs de Damse Vaart.

Luchtfoto 1971 www.geopunt.be meer specifiek van de zone waar La M 16 staat

Detail van de rechter zijde van vorige foto.

Hier zie je de structuur nog beter liggen in de linker onderhoek.

Luchtfoto 2000 - 2003 www.geopunt.be

Zelfs in vrij sterk overgroeide vorm, blijft La M 16 mooi zichtbaar.

Actuele luchtfoto Google Earth anno 2025

Op deze luchtfoto uit 2025 zijn alle vermoedelijke locaties aangeduid, ook deze van de verdwenen structuren.

Rechts centraal drie kleine manschappenbunkers-verschansingen. Op de uiteinden 2 manschappenbunkers met elk voor zich ter hoogte van de verschansingen een opstelling voor mitrailleur. Volledig noordelijk hiervan zou nog ergens een kleine observatiebunker moeten steken. Het is weinig waarschijnlijk dat deze weg zou zijn.

Tegen de omheining meer achteruit een altijd vrij goed terug te vinden manschappenbunker La M 16 (deze fiche). Meer centraal het terrein zou de structuur La M 17 gestaan moeten hebben. Nog iets noordelijker zou nog een kleine manschappenbunker-verschansing moeten gestaan hebben.

Localisatie van de bunker op de bunkerlinie:
  • Deze structuur maakt integraal deelt uit van het Stützpunkt Dora waarvan heden nog 6 structuren bestaan.
  • 3 andere structuren zijn nog vermist of gesloopt.

Functie van de bunker op de linie (link met eventueel andere structuren)

  • Het betreft een manschappenstructuur centraal in wat wordt omschreven als "Stützpunkt Dora".
Structuur van het bunkertje:
  • 1 grote bunkerkamer
  • 1 open toegangsgang op zijn beurt afgeschermd door een grote scherfmuur met 2 ingangen.

Bouwplannen horende bij deze bunker

Grondplan

Dit is een vrij algemeen grondplannetje van dit type van structuren. Merk op dat de eigenlijke bunkerkamer kleiner is dan de breedte die te bunker vertoont aan de toegangen. Dit maakt dat treffers die zouden de hoofdingangen weten te treffen, amper de randen van de eigenlijke bunkerkamer zouden treffen.

Het voorste gedeelte is niet overdekt maar een opbouw van zware scherfmuren die inslagen van projectielen in de kamer moesten vermijden. Dit is een principe dat hier nog is toegepast en voor de rest enkel nog terugvindbaar is bij nog bestaande bunkers op Fort Hazegras, namelijk bij KH M 18 en KH M 19. Daarna komt dit type bunker voorlopig voor zover gekend, op de linie niet meer voor bij nog bestaande bunkers. (Schets: Collectie P. Nowak)

Omschrijving van het bunkertje:

  • Het is alvast een bunker deel uitmakend van het gedeelte van de linie opgetrokken door het Duitse Marinekorps. Voor meer details over de specifiek daarbij toegepaste bouwprincipes, zie deze link.
  • Dit impliceert in elk geval dat hij volledig als een monoliet ter plaatste gestorte gewapende betonnen structuur is opgetrokken.
  • We zien een grote manschappenruimte, alhoewel deze kleiner is dan je zou vermoeden als men de bunker van buitenaf ziet.
  • Deze heeft 2 zeer kortbij elkaar geplaatste toegangen, centraal vooraan in de kamer.
  • Daarna komt men in een grote "open" gang. Hier is namelijk geen plafond voorzien.
  • De voorzijde wordt nog eens bijkomend afgeschermd door een grote zware scherfmuur die met stalen profielen wel extra verankerd is aan de hoofdstructuur.
  • Op de beide uiteinden van deze scherfmuur kan men de centrale gang betreden.
  • Ook het plafond van de bunkerkamer is uitgewerkt in ter plaatse gestort gewapend beton.
  • De bunker steekt vrij hoog uit boven het maaiveld omdat het maaiveld ook in dit geval het niveau is van de bunker aan de binnenzijde. Toch is hij zoals op oudere foto's te zien, toch vrij sterk in het terrein ingewerkt.
  • Deze bunkerkamer was origineel afgescheiden van de centrale gang via twee aparte deuren. Hier zijn nog hengsels van zichtbaar.
  • Aan de toegangen vanaf de buitenzijde tussen zijwanden en de grote scherfmuur waren er allicht geen deuren, men ziet ook nergens hengsels hiervoor.
  • Opvallend is ook dat er rondom de structuur in het ruwe beton kleine gaatjes zichtbaar zijn waar ooit houten blokken hebben ingestoken. Dit laat vermoeden dat de structuur ooit met een houten skelet omgeven is geweest als camouflage. Allicht had hij het uitzicht van een stal of iets dergelijks.
  • In dit geval was blijkbaar de binnenzijde van de bunker alsook het plafond niet bekleed met hout. Er zijn geen sporen van de bevestigingsblokjes die hiervoor noodzakelijk waren.
  • Deze bunker heeft in de wanden verschillende kleinere rechthoekige uitsparingen als nissen voor het plaatsen van goederen in de wand.
  • Centraal in de achtermuur heeft deze bunker een nis voor het plaatsen van een bunkerkachel.
  • in de hoeken vind men ook nog ventillatiekanalen terug.
  • In de bunker zijn nog restanten te zien van mogelijks aanwezige elektriciteitsvoorziening of een telefoniecentrale. In de veltillatiegaten in de hoeken steken nog metalen restanten en staven doorheen de dankstructuur.
  • Onderaan de gevel met de toegangen, zitten in de hoeken restanten van metalen zware profielen dwars doorheen de wand die ook buiten zichtbaar zijn. Ook daarvan ontbreekt de eigenlijke functie.
  • Buiten de eigenlijke bunker zijn beperkt ook nog restanten in baksteen terug te vinden die mogelijks ook te koppelen zijn aan de intern te ziene electrische structuren intern in de bunker.
Actuele toestand van deze bunker:
  • De bunker is vrij vlot bereikbaar en volledig toegankelijk mits toestemming van de eigenaar.
  • De bunker is, zeker in zijn toegangssas, vrij zwaar overgroeid, zeker aan de meest linkse toegang.
  • Hier en daar is hij ook wel aangetast door betonrot.
  • De bunkerkamer op zich is vrij leeg.
  • De structuur verkeert voor de rest nog in vrij goede staat.
Draagt de bunker nog sporen van strijd:
  • De bunker draagt sporen van projectielinslagen in het toegangssas.
  • Rechtop de rechter toegang, zijn projectielinslagen te zien op de wand van de bunkerkamer (rechts van de toegang).
  • Ook de zijmuur links van het toegangssas, bevat heel wat projectielinslagen.
Anekdotes, leuke weetjes en verhalen direct koppelbaar aan dit bunkertje:
  • Voorlopig niets gekend.

Foto's van deze bunker

Enkele oude foto's anno 1991 - Collectie Alain Van Geeteruyen

Zicht op de volle bunkerwand. De toegangen steken aan de andere zijde. Links zie je de Damse Vaart. Op deze foto zie je de bunker toen alvast dieper in het maaiveld steken dan je zou vermoeden. (Foto collectie Alain Van Geeteruyen)

Het toegangscomplex van de bunker met achter de grote keermuur de open gang en zicht op de 2 naast elkaar gelegen toegangsdeuren. Op de achtergrond zie je nog net de bovenzijdes van de kleine manschappenstructuren-verschansingen die toen ook dus nog praktisch volledig in het maaiveld staken.(Foto collectie Alain Van Geeteruyen)

Een vrij identiek zicht. Wel blijken ook hier de verbindingsprofielen tussen bunkerkamer en zware keermuur al verwijderd en dus heden afwezig.

Wat totaal onduidelijk is, is wat je ziet bovenaan links de foto. (Foto collectie Alain Van Geeteruyen)

Foto's van deze bunker

Eigen prospecties vanaf 2017 en 2020 - de foto's van 2017 zijn genomen in zomerperiode. 2020 zijn genomen in winterperiode.

Dit is een zicht op de bunker vanaf de overzijde van de Damse Vaart.

Op het terrein zelf krijg je de voorzijde met de toegangen op volgende manier te zien. Misschien maakt dit duidelijk waarom het zeker niet uitgesloten is dat er op dergelijk domein nog een 3 tal structuren mogelijks onder het maaiveld steken zonder opgemerkt te zijn.

Dit is dan de volle wand van de bunkerkamer met links de Damse Vaart.

De langswand (rechts), de zijwand richting Damse Vaart (links)

De zijkant naar de Damse Vaart. Ook bij deze bunker is het toegangscomplex dus iets wijder uitgewerkt dan de zijwanden van de bunkerkamer.

De rechter toegang, sterk overgroeid. Vooraan zie je de zware keermuur die de toegangen van de bunkerkamer moesten beschermen. Merkwaardig zijn in dit geval de 2 paaltjes vooraan. Het is onduidlijk of deze origineel bij de bunker hoorden om de toegang misschien toch beperkt af te sluiten. Mogelijks zijn het ook recentere afsluitingen die ondertussen al in verval zijn geraakt en dienden om bv schapen uit de structuur te houden.

Zicht op dezelfde toegang vanuit de open gang tussen de keermuur en de voorzijde van de bunkerkamer.

De voorwand van de bunkerkamer, is rechtop de toegang vrij zwaar getroffen door projectielen. Allicht een salvo van mitrailleurkogels.

De tussengang, kijkende naar de 2e toegang.

Aan die zijde zie je aan de bovenzijde van de keermuur op de zijkant ook opnieuw kogelinslagen van hetzelfde kaliber.

Terugblik in dezelfde gang. Bij dit type bunkers zaten er normaal een aantal zware metalen profielen die de keermuur rechts verbonden met de wand van de manschappenbunker. Deze profielen blijken hier allen in een ver verleden verwijderd.

De structuur heeft op de bovenhoogte van de toegangsdeuren tot de mitrailleurkamer een zone die heden zwaar wordt aangetast door betonrot. Betonrot ontstaat doordat water in verhard beton dringt en daar het ijzer laat roesten. Dit roestend ijzer zet dan uit en doet het betonlaagje tussen ijzer en buitenwand afspringen waarna je krijgt wat je hier ziet.

De tweede toegang in een periode dat de planten goed uitschieten. Ontoegankelijk op dat moment van het jaar.

Blik op de dubbele toegangsdeuren naar de bunkerkamer.

De rechter deur van de 2. Je ziet wel duidelijk dat hier ooit deuren aanwezig waren. Aan de toegangen bij de keermuren, zijn daar geen sporen van.

De linker toegangsdeur.

Binnenzicht op de toegangsdeuren.

Linker zijwand met centraal een vierkante nis in de wand.

In de hoeken zie je telkens ventillatie-openingen. Bij deze bunker blijken hierin metalen platen te zitten waarin zware staven steken doorheen het dak. Waren dit origineel zendmasten voor een zendstation op het Stutzpunkt?

Een gelijkaardige situatie in de ventillatieschacht aan de andere kant van de bunkerkamer.

Blik op de volledige achterwand. Op de uiteinden zijn er telkens 2 kleine vierkante nissen. Dan 2 iets grotere en centraal een utisparing voor een bunkerkachel.

Detail van de uitsparing voor de bunkerkachel.

De achterwand en rechter zijmuur.

Detail van een kleine nis, ingepalmd door een vogelnest.

Ook de rechter zijwand had eveneens centraal nog een vierkante nis.

Terugblik naar de beide toegangsdeuren.

In de hoek achter rechts op bovenstaande foto, kan je tegen de grond deze constructie zien. Het onderste zware profiel gaat dwars door de voorwand.

Dit profiel komt buiten de bunker opnieuw in het beeld. De exacte bedoeling ontbreekt ook nog.

Een gelijkaardige maar niet meer zo intacte contructie in de andere hoek van de kamer.

Buiten de bunker zijn ook nog restanten te vinden van een kleine bakstenen constructie. Ook hier ontbreekt voorlopig nog de functie.

Op de duur zou je denken dat de bunker gebruikt werd als schakelhuis of transformatorgebouw en van hieruit stroom werd voorzien voor de dodendraad die zeker in deze buurt zeer kortbij de bunkerlijn moet gelopen hebben. Zouden de zaken intern zichtbaar en allicht te koppelen aan electrische structuren, hier misschien iets mee te maken hebben gehad.

Specifieke bijkomende interessante bronnen:
Vorige: La M 26
Volgende: La M 15